Τι είναι η σχιζοφρένεια;
Η σχιζοφρένεια είναι μια σοβαρή ψυχιατρική διαταραχή που επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο ένα άτομο σκέφτεται, αισθάνεται και συμπεριφέρεται. Χαρακτηρίζεται από διαταραχές στην αντίληψη της πραγματικότητας, με συμπτώματα όπως ψευδαισθήσεις (συνήθως ακουστικές), παραληρητικές ιδέες και αποδιοργανωμένη σκέψη. Τα άτομα με σχιζοφρένεια μπορεί να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη λειτουργικότητα της καθημερινής τους ζωής και στις διαπροσωπικές σχέσεις.
Ποιες είναι οι διαφορετικές μορφές που μπορεί εκδηλωθεί η σχιζοφρένεια;
Η σχιζοφρένεια μπορεί να εκδηλωθεί σε διάφορες μορφές, οι οποίες διαφέρουν ως προς τα κύρια συμπτώματά τους αλλά και από άτομο σε άτομο. Οι πιο κοινές μορφές είναι:
Παρανοϊκή σχιζοφρένεια (Paranoid schizophrenia)
Η παρανοϊκή σχιζοφρένεια (paranoid schizophrenia), χαρακτηρίζεται από έντονες ψευδαισθήσεις και παραληρητικές ιδέες, συχνά με θέμα την καταδίωξη ή τη μεγαλομανία. Τα άτομα που ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία συχνά έχουν πιο οργανωμένη σκέψη σε σύγκριση με άλλες μορφές.
Αποδιοργανωμένη σχιζοφρένεια (Disorganized schizophrenia)
Στην περίπτωση της αποδιοργανωμένης σχιζοφρένειας (disorganized schizophrenia) κυριαρχούν η αποδιοργανωμένη σκέψη και ομιλία, καθώς και η ακατάστατη συμπεριφορά. Τα άτομα μπορεί να δυσκολεύονται να φροντίσουν τον εαυτό τους και η συναισθηματική τους έκφραση συχνά είναι ακατάλληλη ή ασυνήθιστη.
Κατατονική σχιζοφρένεια (Catatonic schizophrenia)
Στη μορφή της κατατονικής σχιζοφρένειας (catatonic schizophrenia) τα άτομα μπορεί να παρουσιάζουν έντονες διαταραχές στην κινητικότητα, είτε με πλήρη ακινησία και έλλειψη αντίδρασης είτε με υπερβολικές κινήσεις και ασυνήθιστη στάση του σώματος. Μπορεί επίσης να εμφανιστεί επαναλαμβανόμενη ή μη φυσιολογική συμπεριφορά στην καθημερινότητα του ατόμου.
Αδιαφοροποίητη σχιζοφρένεια (Undifferentiated schizophrenia)
Τα άτομα που πάσχουν από αδιαφοροποίητη σχιζοφρένεια (undifferentiated schizophrenia) στην πραγματικότητα παρουσιάζουν συμπτώματα από διαφορετικές μορφές σχιζοφρένειας, χωρίς όμως να εντάσσονται πλήρως σε κάποια από τις παραπάνω κατηγορίες.
Υπολειμματική σχιζοφρένεια (Residual schizophrenia)
Στη μορφή της υπολειμματικής σχιζοφρένειας (residual schizophrenia) το άτομο έχει ιστορικό ενεργών συμπτωμάτων σχιζοφρένειας, αλλά πλέον δεν εμφανίζει έντονα συμπτώματα όπως ψευδαισθήσεις ή παραληρητικές ιδέες. Ωστόσο, παραμένουν κάποια υπολειμματικά συμπτώματα όπως ατονία και ελαφρά αποδιοργάνωση στη σκέψη σε βαθμό όμως που δεν επηρεάζουν την καθημερινότητα του τόσο όσο όταν είχε τα πιο έντονα συμπτώματα.
Ποια είναι τα στάδια της σχιζοφρένειας;
Η σχιζοφρένεια συνήθως εξελίσσεται μέσα από τρία κύρια στάδια, τα οποία διαφέρουν ως προς την ένταση και τη φύση των συμπτωμάτων. Παρακάτω παρουσιάζονται αναλυτικά:
Προδρομικό στάδιο (Prodromal stage)
Αυτό είναι το αρχικό στάδιο, όπου εμφανίζονται ήπια και συχνά ασαφή συμπτώματα, όπως κοινωνική απόσυρση, μειωμένη συγκέντρωση, αλλαγές στη διάθεση και παράξενη συμπεριφορά. Αυτά τα συμπτώματα μπορεί να θεωρηθούν ως απλή “κρίση” ή προσωρινή δυσκολία του ατόμου από πιέσεις της καθημερινότητας ή από μια δύσκολη κατάσταση που βιώνει το συγκεκριμένο διάστημα στην ζωή του. Τα συγκεκριμένα συμπτώματα μπορεί να διαρκέσουν από μερικές εβδομάδες έως αρκετά χρόνια πριν την πλήρη εκδήλωση της διαταραχής.
Οξεία φάση (Acute stage)
Σε αυτή τη φάση τα συμπτώματα γίνονται πιο έντονα και εμφανίζονται οι βασικές εκδηλώσεις της σχιζοφρένειας, όπως ψευδαισθήσεις, παραληρητικές ιδέες και αποδιοργανωμένη σκέψη και συμπεριφορά. Ωστόσο τα συμπτώματα είναι πιο εμφανή και συχνά οδηγούν το άτομο σε αναζήτηση βοήθειας, καθώς γίνεται δύσκολη η καθημερινότητα του.
Υπολειμματικό ή χρόνια φάση (Residual or Chronic stage)
Μετά την οξεία φάση τα έντονα συμπτώματα μπορεί να υποχωρήσουν, ειδικά αν το άτομο έχει ξεκινήσει κάποια συγκεκριμένη θεραπεία, αλλά συχνά παραμένουν κάποια υπολειμματικά συμπτώματα. Αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν χαμηλή ενέργεια, αδυναμία πρωτοβουλίας και κοινωνική απομόνωση. Το άτομο μπορεί να έχει περιόδους ύφεσης και υποτροπής κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης. Πολύ σημαντική για την σταθερότητα της κατάστασης σε αυτό το στάδιο είναι η θεραπεία που ακολουθεί το άτομο για αυτό και θα πρέπει να είναι εξατομικευμένη για πιο άμεσα αποτελέσματα.
Ποιες είναι οι αιτίες εμφάνισης σχιζοφρένειας;
Όπως αναφέρθηκε και στον όρο της παραπάνω, οι αιτίες εμφάνισης της σχιζοφρένειας δεν είναι πλήρως κατανοητές, αλλά θεωρείται ότι είναι αποτέλεσμα ενός συνδυασμού γενετικών, βιολογικών, περιβαλλοντικών και ψυχοκοινωνικών παραγόντων. Παρακάτω αναφέρονται αναλυτικά οι πιθανές αιτίες εμφάνισης της σχιζοφρένειας:
Γενετικοί παράγοντες
Η σχιζοφρένεια τείνει να εμφανίζεται πιο συχνά σε άτομα που έχουν οικογενειακό ιστορικό της διαταραχής. Επομένως αν το άτομο έχει συγγενή πρώτου βαθμού με σχιζοφρένεια, οι πιθανότητες εμφάνισης αυξάνονται, γεγονός που υποδηλώνει σημαντική γενετική προδιάθεση. Ωστόσο δεν υπάρχει ένα μόνο γονίδιο που ευθύνεται, αλλά πολλοί γονιδιακοί συνδυασμοί που μπορεί να αυξάνουν την ευαισθησία.
Βιολογικοί παράγοντες
Διαταραχές σε νευροχημικές ουσίες, όπως η ντοπαμίνη και η γλουταμίνη, φαίνεται να συνδέονται με τη σχιζοφρένεια. Επιπλέον αλλαγές στη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου, όπως ανωμαλίες στον όγκο του εγκεφαλικού ιστού και στην δραστηριότητα ορισμένων περιοχών του εγκεφάλου, έχουν παρατηρηθεί σε άτομα με σχιζοφρένεια.
Περιβαλλοντικοί παράγοντες
Ορισμένοι παράγοντες του περιβάλλοντος κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και της πρώιμης ζωής μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο ανάπτυξης της σχιζοφρένειας. Πιο συγκεκριμένα αυτοί περιλαμβάνουν την έκθεση σε ιογενείς λοιμώξεις, τον υποσιτισμό ή το άγχος της μητέρας κατά την εγκυμοσύνη, καθώς και τις επιπλοκές κατά τον τοκετό. Επιπλέον η χρήση ουσιών, όπως η κάνναβη κατά την εφηβεία, ειδικά σε άτομα με γενετική προδιάθεση, μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης σχιζοφρένειας.
Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες
Στρεσογόνες καταστάσεις, όπως τραυματικά γεγονότα ή μεγάλες αλλαγές στη ζωή (χωρίς να σημαίνει ότι είναι δυσάρεστες), μπορεί να πυροδοτήσουν την εμφάνιση της διαταραχής σε άτομα που ήδη έχουν προδιάθεση. Ωστόσο δε θεωρούνται από μόνες τους αιτίες της σχιζοφρένειας.
Ποια είναι τα συμπτώματα της σχιζοφρένειας;
Τα συμπτώματα της σχιζοφρένειας μπορούν να χωριστούν σε τρεις κύριες κατηγορίες: θετικά, αρνητικά και γνωστικά συμπτώματα. Παρακάτω παρουσιάζονται οι τρεις κύριες κατηγορίες αναλυτικά:
1. Θετικά συμπτώματα
Αυτά τα συμπτώματα ονομάζονται “θετικά” όχι επειδή είναι πραγματικά θετικά αλλά γιατί αντιπροσωπεύουν μια προσθήκη σε φυσιολογικές ψυχικές λειτουργίες και σχετίζονται με διαταραχές της αντίληψης και της σκέψης. Τα πιο κοινά θετικά συμπτώματα περιλαμβάνουν:
- Ψευδαισθήσεις: Το άτομο μπορεί να αντιλαμβάνεται πράγματα που δεν υπάρχουν στα αλήθεια, όπως να ακούει φωνές, να βλέπει πράγματα ή να αισθάνεται αισθήσεις που δεν αντιστοιχούν σε πραγματικά ερεθίσματα. Κατά την σχιζοφρένεια οι ακουστικές ψευδαισθήσεις είναι οι πιο συνηθισμένες.
- Παραληρητικές ιδέες: Οι πεποιθήσεις που δεν στηρίζονται στην πραγματικότητα, όπως η αίσθηση ότι κάποιος το καταδιώκει (παραληρητικές ιδέες καταδίωξης) ή ότι έχει εξαιρετικές δυνάμεις ή ικανότητες (μεγαλομανία).
- Αποδιοργανωμένη σκέψη: Οι σκέψεις του ατόμου μπορεί να είναι ακατάστατες, και ο τρόπος με τον οποίο μιλάει να είναι ασυνάρτητος ή χωρίς λογική αλληλουχία.
- Αποδιοργανωμένη συμπεριφορά: Το άτομο μπορεί να ενεργεί με ασυνήθιστους ή ακατάλληλους τρόπους, όπως να φοράει περίεργα ρούχα, να επαναλαμβάνει κινήσεις ή να μην ακολουθεί την κανονική ρουτίνα της καθημερινότητας.
2. Αρνητικά συμπτώματα
Αυτά τα συμπτώματα υποδηλώνουν απώλεια ή μείωση κανονικών ψυχικών λειτουργιών και μπορεί να είναι πιο δύσκολα στην αναγνώριση και θεραπεία. Κάποια από αυτά είναι:
- Αβουλία: Το άτομο μπορεί να έχει έλλειψη κινήτρων ή ενδιαφέροντος να εκτελεί καθημερινές δραστηριότητες, όπως το να φροντίσει τον εαυτό του.
- Απραξία: Υπάρχει έλλειψη συναισθηματικής αντίδρασης ή ικανότητας να εκφράσει συναισθήματα, ακόμα και σε καταστάσεις που κανονικά θα προκαλούσαν μια αντίδραση.
- Αλογία: Το άτομο έχει μειωμένη ικανότητα να μιλάει ή να συμμετέχει σε συζητήσεις. Οι απαντήσεις του μπορεί να είναι μονολεκτικές ή να λείπουν εντελώς.
- Κοινωνική απόσυρση: Το άτομο μπορεί να απομονώνεται και να αποφεύγει κοινωνικές επαφές ή να δείχνει αδιαφορία για τους άλλους.
3. Γνωστικά συμπτώματα
Τα γνωστικά συμπτώματα σχετίζονται με διαταραχές στη σκέψη και τη νοητική λειτουργία. Κάποια από αυτά περιλαμβάνουν:
- Δυσκολία συγκέντρωσης: Το άτομο μπορεί να δυσκολεύεται να εστιάσει ή να συγκεντρωθεί σε απλά καθημερινά καθήκοντα.
- Διαταραχές στη μνήμη εργασίας: Αυτή αφορά τη δυσκολία να κρατήσει στη μνήμη του πληροφορίες για βραχυπρόθεσμες χρήσεις, όπως συγκεκριμένες οδηγίες ή τα ραντεβού.
- Προβλήματα λογικής σκέψης και λήψης αποφάσεων: Το άτομο μπορεί να δυσκολεύεται να οργανώσει τις σκέψεις του και να λαμβάνει σωστές αποφάσεις ή να επιλύει προβλήματα.
Τα συμπτώματα αυτά μπορούν να ποικίλλουν σε ένταση και μορφή και η αντιμετώπισή τους περιλαμβάνει φαρμακευτική αγωγή και ψυχοθεραπεία, προσαρμοσμένες στις ατομικές ανάγκες του ατόμου, ώστε να είναι άμεση και επιτυχημένη.
Πώς γίνεται η διάγνωση της σχιζοφρένειας;
Η διάγνωση της σχιζοφρένειας γίνεται συνήθως από έναν ψυχίατρο, ο οποίος αξιολογεί το ιστορικό του ατόμου και τα συμπτώματά του.
Δεν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο εργαστηριακό τεστ για τη διάγνωση, γι’ αυτό οι επαγγελματίες υγείας βασίζονται κυρίως σε κλινική συνέντευξη, παρατηρώντας συμπτώματα, όπως ψευδαισθήσεις, παραληρητικές ιδέες και αποδιοργανωμένη σκέψη. Επιπλέον ο γιατρός μπορεί να ζητήσει εξετάσεις αίματος ή απεικονιστικές εξετάσεις (π.χ. μαγνητική τομογραφία) του εγκεφάλου για να αποκλείσει άλλες αιτίες των συμπτωμάτων, όπως νευρολογικές διαταραχές ή κατάχρηση ουσιών.
Για να γίνει επίσημη διάγνωση σχιζοφρένειας, τα συμπτώματα πρέπει να είναι παρόντα για τουλάχιστον έξι μήνες, με τουλάχιστον ένα μήνα εμφανών συμπτωμάτων οξείας φάσης (όπως ψευδαισθήσεις ή παραληρητικές ιδέες). Επιπλέον ο γιατρός εξετάζει επίσης την επίδραση των συμπτωμάτων στην καθημερινή λειτουργικότητα του ατόμου, όπως στην εργασία ή στις κοινωνικές σχέσεις. Τέλος η διάγνωση γίνεται σύμφωνα με τα διαγνωστικά κριτήρια των εγχειριδίων DSM-5 ή ICD-10, που ορίζουν τα απαραίτητα κριτήρια για τη διάγνωση της σχιζοφρένειας.
Αντιμετωπίζεται η σχιζοφρένεια;
Η σχιζοφρένεια αντιμετωπίζεται αλλά δεν θεραπεύεται πλήρως. Ο κύριος στόχος κατά την αντιμετώπιση της σχιζοφρένειας είναι κυρίως η διαχείριση των συμπτωμάτων και η βελτίωση της ποιότητας ζωής του ατόμου.
Πώς αντιμετωπίζεται η σχιζοφρένεια;
Η αντιμετώπιση της σχιζοφρένειας είναι πολυδιάστατη και περιλαμβάνει συνδυασμό φαρμακευτικής αγωγής, ψυχοθεραπείας και κοινωνικής υποστήριξης. Οι πιο βασικοί τρόποι αντιμετώπισης είναι οι παρακάτω:
1. Φαρμακευτική αγωγή
Τα αντιψυχωσικά φάρμακα είναι το κύριο μέσο θεραπείας της σχιζοφρένειας αφού μιλάμε για μια πολύ σοβαρή ψυχική διαταραχή. Πιο συγκεκριμένα αυτά τα φάρμακα βοηθούν στον έλεγχο των θετικών συμπτωμάτων, όπως οι ψευδαισθήσεις και οι παραληρητικές ιδέες, και μπορούν να μειώσουν την αποδιοργάνωση στη σκέψη. Υπάρχουν διάφορα είδη αντιψυχωσικών και οι γιατροί μπορεί να δοκιμάσουν διαφορετικά φάρμακα ή δοσολογίες μέχρι να βρουν αυτό που λειτουργεί καλύτερα για το κάθε άτομο. Η συμμόρφωση με τη φαρμακευτική αγωγή είναι σημαντική, καθώς η διακοπή της μπορεί να οδηγήσει σε υποτροπή.
2. Ψυχοθεραπεία
Η γνωστική-συμπεριφορική θεραπεία (CBT) είναι από τις πιο συχνά χρησιμοποιούμενες ψυχοθεραπείες για τη σχιζοφρένεια. Οι συνεδρίες ψυχοθεραπείας με έναν ψυχίατρο, βοηθά το άτομο να αναγνωρίσει και να αλλάξει τις παράλογες σκέψεις του και να μάθει να διαχειρίζεται τα συμπτώματά του. Άλλες μορφές θεραπείας, όπως η οικογενειακή θεραπεία, μπορούν επίσης να υποστηρίξουν τόσο το άτομο όσο και το οικογενειακό του περιβάλλον, ενισχύοντας την επικοινωνία και την κατανόηση.
3. Υποστηρικτικές υπηρεσίες και κοινωνική αποκατάσταση
Τα άτομα με σχιζοφρένεια μπορούν να ωφεληθούν από προγράμματα κοινωνικής αποκατάστασης, τα οποία περιλαμβάνουν την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων, την επαγγελματική κατάρτιση και την υποστήριξη στην εύρεση και διατήρηση εργασίας. Οι υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής υποστήριξης βοηθούν τα άτομα να ζουν όσο το δυνατόν πιο ανεξάρτητα, ενώ η συμμετοχή σε ομάδες υποστήριξης μπορεί να προσφέρει αίσθηση κοινότητας και βοήθεια στην αντιμετώπιση των προκλήσεων.
4. Υποστήριξη από το οικογενειακό περιβάλλον
Η υποστήριξη της οικογένειας είναι καθοριστικής σημασίας για την επιτυχία της θεραπείας. Η κατανόηση και η εκπαίδευση των μελών της οικογένειας για τη σχιζοφρένεια μπορεί να μειώσει το άγχος και να βελτιώσει την επικοινωνία, βοηθώντας το άτομο να αντιμετωπίσει καλύτερα και ίσως πιο άμεσα τη διαταραχή του.
Συνολικά, η αντιμετώπιση της σχιζοφρένειας είναι συνεχής και απαιτεί συνεργασία μεταξύ του ατόμου, των γιατρών, των ψυχιάτρων και του υποστηρικτικού του περιβάλλοντος, προκειμένου να επιτευχθεί σταθερότητα της κατάστασης και μια καλύτερη ποιότητα ζωής.
Η σχιζοφρένεια είναι κληρονομική;
Η σχιζοφρένεια έχει ισχυρή γενετική συνιστώσα, πράγμα που σημαίνει ότι μπορεί να κληρονομηθεί, αλλά δεν κληρονομείται με απόλυτη βεβαιότητα. Άτομα που έχουν συγγενείς πρώτου βαθμού με σχιζοφρένεια, όπως γονείς ή αδέλφια, έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης της διαταραχής. Για παράδειγμα αν ένας γονέας έχει σχιζοφρένεια, οι πιθανότητες του παιδιού να αναπτύξει την ίδια διαταραχή είναι περίπου 10%, σε σύγκριση με το 1% του γενικού πληθυσμού.
Ωστόσο η κληρονομικότητα δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας που καθορίζει αν κάποιος θα αναπτύξει σχιζοφρένεια. Αν και οι γενετικοί παράγοντες αυξάνουν τον κίνδυνο, δεν είναι αρκετοί από μόνοι τους για να προκαλέσουν την εμφάνιση μιας τόσο σοβαρής διαταραχής. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως το άγχος, οι επιπλοκές κατά τη γέννηση, η έκθεση σε λοιμώξεις ή τραυματικά γεγονότα, παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο. Αυτό σημαίνει ότι ακόμα και άτομα με γενετική προδιάθεση μπορεί να μην αναπτύξουν ποτέ σχιζοφρένεια, εάν δεν υπάρξουν άλλοι παράγοντες που θα ενεργοποιήσουν τη διαταραχή.
Συμπερασματικά
Η σχιζοφρένεια είναι μια σοβαρή ψυχιατρική διαταραχή που επηρεάζει βαθιά την αντίληψη, τη σκέψη και τη συμπεριφορά ενός ατόμου. Αν και η ακριβής αιτία δεν είναι πλήρως κατανοητή, γνωρίζουμε ότι είναι αποτέλεσμα συνδυασμού γενετικών, βιολογικών και περιβαλλοντικών παραγόντων, ενώ σημαντική είναι και η κληρονομικότητα χωρίς να αποτελεί την μόνη αιτία εμφάνισης της σχιζοφρένειας. Παρόλο που δεν υπάρχει πλήρης θεραπεία, η διαταραχή μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά με φαρμακευτική αγωγή, ψυχοθεραπεία και κοινωνική υποστήριξη επιτρέποντας στα άτομα να διατηρούν μια καλύτερη ποιότητα ζωής. Η έγκαιρη διάγνωση και η συνεχής υποστήριξη, τόσο από τους επαγγελματίες υγείας όσο και από το οικογενειακό περιβάλλον είναι καθοριστικής σημασίας για τη μακροπρόθεσμη διαχείριση της σχιζοφρένειας δίνοντας στο άτομο την ευκαιρία να έχει μια καλύτερη ποιότητα ζωής.
